Een Christus-feest
Maria Lichtmis is, anders dan de naam doet vermoeden, in eerste instantie een Christus-feest en vervolgens een Maria-feest. Het centrale thema is de openbaring van Christus als ‘het Licht dat voor alle volkeren straalt’. Maria, de moeder van Jezus, is de draagster van dit goddelijke licht. Omdat de lichtprocessie tijdens de mis van die dag als een huldeblijk aan de Moeder Gods werd beschouwd, heeft het feest van 2 februari in het Nederlandse taalgebied de naam Maria Lichtmis gekregen.
Veertigste dan van Kerstmis
Maria Lichtmis herinnert de gelovigen aan het verhaal van de Opdracht des Heren zoals dat door de evangelist Lucas werd opgetekend. In het tweede hoofdstuk van zijn evangelie staat dat Jezus veertig dagen na zijn geboorte in de Tempel van Jeruzalem aan God werd opgedragen. Dat is de reden dat Maria Lichtmis op 2 februari gevierd wordt: veertigste dag van Kerstmis.
Lichtprocessie
In de huidige orde van dienst van de liturgie begint de Eucharistieviering met de zegening van kaarsen en een plechtige lichtprocessie. Deze staat symbool voor de intrede van Christus, het Licht der Wereld, in de Tempel van Jeruzalem. In vroegere tijden werd de kaarsenprocessie door het volk beleefd als een lichthulde aan Maria. Tijdens de processie klinkt de Lofzang van Simeon, het Nunc dimittis.