67 jaar is het geleden: de bevrijding. Dat is lang geleden. Hoewel, wat is lang geleden? Lang geleden kan iets zijn dat de vorige week gebeurd is maar van geen enkel belang was. Je bent het gewoon vergeten en als iemand er naar verwijst dan zeg je: ‘o ja, dat is waar ook.’ Herinnering is een heel eigenaardig gebeuren. Het betekent dat bepaalde gebeurtenissen je van binnen geraakt hebben. En je haalt ze weer naar binnen.
Het heeft mij als iemand die bijna 20 jaar ná de oorlog geboren is, altijd bezig gehouden wat er in die tijd, toen mijn ouders opgroeiende kinderen waren, allemaal gebeurd is. Helemaal toen ik leerde op school over de tweede wereldoorlog en de persoon van pater Titus Brandsma, geboren en getogen in gehucht onder de rook van Bolsward, mijn geboortestad. Omgebracht in Dachau in 1942.
Of de verhalen die ik hoorde, keer op keer, van mijn tante, die huishoudster was van een pastoor, en die samen met die pastoor werd opgepakt en in de gevangenis gezet – omdat deze pastoor een goede vriend was van Titus Brandsma. Zij kwam weer vrij en hebben de oorlog beide wél overleefd.
Of mijn schoonmoeder die haar jongste broertje verloor, net na de bevrijdingsdag, door een bermbom, langs de sloot, in het weiland.
Ook toen ik jaren later ging wonen én werken in Amersfoort, en daar op 4 mei mee ging lopen in de Stille Tocht, naar de ‘Stenen Man’ op de fusilladeplaats – en op díe plek waar zovelen het leven lieten, kon omkeren, de weg terug gaan, in vrijheid. Kamp Amersfoort, of wat er nog van over is: opdat wij niet vergeten.
Want door dat te zien raak je er pas echt van overtuigd
dat zoiets als toen nooit meer mag gebeuren.
Een joodse geleerde heeft het eens duidelijk gezegd:
‘vergetelheid leidt tot ballingschap’,
niet meer willen weten wat er gebeurd is leidt tot nieuwe ellende.
Men kan de tekenen destijds dan niet meer onderscheiden
en dezelfde rampen die toen gebeurden
zullen dan ook vandaag, even gemakkelijk, kunnen gebeuren.
Wij moeten allemaal samen alles willen weten.
Opdat nooit meer zal kunnen gebeuren wat er gebeurd is.
En dat klinkt soms ook weer zo ongelooflijk dubbel:
omdat het nóg telkens weer gebeurt.
We moeten alles willen weten en nooit vergeten.
Zo ook de namen van de slachtoffers op de monumenten.
We lopen er om heen, maar je kunt er niet om heen.
Nooit mogen wij hen vergeten.
Ze staan echter niet alleen:
Ze staan voor alle andere onschuldige slachtoffers:
gevallen tijdens oorlogen of vredesmissies waar ook ter wereld.
Vergetelheid leidt tot nieuwe ellende….. zei ik.
Maar, ik was nog niet klaar met mijn citaat van Abel Herzberg:
‘herinnering leidt tot de opbouw van een nieuwe wereld.’
Herinnering en dan niet alleen van de gruwelen die er geschied zijn
maar ook van de goede, wakkere daden die er zijn gesteld.
Als wij ervan uitgaan dat herinnering gaat over de dingen die zich diep in ons hart afspelen
stel ik nu dat al deze gebeurtenissen voor iedereen van belang,
zich als het ware nog steeds afspelen in onze dagen.
En daarom moet de nieuwste generatie ook de kans krijgen
deze verhalen van onvrijheid en van vrijheid tot hun eigen verhalen maken.
Zoals een kind uit mijn parochie hoorde over voedsel dat op de bon was in de oorlog en aan haar opa vroeg of hij dat ook had meegemaakt. Haar opa had nog een paar van die bonnen en gaf die mee aan zijn kleindochter om op school te laten zien.
Tastbare herinnering mét een verhaal, met vele verhalen.
Vergetelheid leidt tot nieuwe ellende.
Herinnering kan ons helpen een betere wereld op te bouwen:
samen, allemaal hopelijk mensen van goede wil:
die van generatie op generatie zich voor de vrijheid inzetten,
die gaan waar nog geen wegen bestaan
en van vrijheid verhalen en zelf tot vrijheid zijn.
Een droom? Ja, een droom: een visioen, een vergezicht!
Een ver-gezicht dat dichterbij komt als wij er aan werken.
Egmond aan Zee, 4 mei 2012
© Pastoor R.B.J.J.M. Scheltinga