Promotie 24 september 2015 aan de PThU in Groningen
Christiane van den Berg-Seiffert
Ik sta erbuiten – maar ik sta wel te kijken
De relationele dynamiek in geloofsgemeenschappen na seksuele grensoverschrijding in een pastorale relatie vanuit het perspectief van primaire slachtoffers
Mensen die seksuele grensoverschrijding in een pastorale relatie hebben ervaren raken doorgaans hun plaats in de gemeente kwijt. Hoe kunnen zowel primaire slachtoffers als betrokken geloofsgemeenschappen beter worden ondersteund?
In de tumultueuze dynamiek na het bekend worden van seksuele grensoverschrijding in een pastorale relatie wordt vaak veel over primaire slachtoffers gesproken en weinig met hen. In dit onderzoek vertellen mensen die seksuele grensoverschrijding hebben ondergaan hoe zij de dynamiek in hun geloofsgemeenschap hebben ervaren.
Uit deze gesprekken blijkt hoe enorm schadelijk het is als een pastor het vertrouwen en de veiligheid die de pastorale relatie kenmerken schendt. Seksuele grensoverschrijding tast op een diep niveau het vertrouwen van mensen aan. Het vertrouwen in mensen, maar vaak ook het vertrouwen in God. Naast de psychologische en spirituele gevolgen zijn ook de sociale gevolgen groot. En de gevolgen raken niet alleen de slachtoffers zelf. Vaak zijn immers ook hun eventuele partner en kinderen actieve gemeenteleden evenals hun vrienden. Seksuele grensoverschrijding is zo als een steen die door het netwerk van de geloofsgemeenschap heen wordt gegooid en allerlei verbanden verbreekt. En in de buurt van het primaire slachtoffer is de ravage het grootst. Mensen die seksuele grensoverschrijding hebben ervaren vertellen over uitsluiting die zij ervaren. Soms verbreken mensen bewust het contact met hen. Maar datgene wat uitsluitend werkt is zeker niet altijd uitsluitend bedoeld. Zo wordt bijvoorbeeld ook de neiging om als geloofsgemeenschap na alle narigheid snel weer verder te gaan en de verwachting dat ook de slachtoffers ‘gewoon’ weer mee zouden doen alsof er niets is gebeurd, door mensen die grensoverschrijding hebben ondergaan als uitsluitend ervaren.
Wat hebben misbruikten nodig om in vrijheid te kunnen kiezen of zij in de geloofsgemeenschap willen blijven of dat zij deze liever willen verlaten? In situaties van seksuele grensoverschrijding in een pastorale relatie geldt het gezegde dat neutraliteit niet bestaat. Het is dus belangrijk dat binnen de geloofsgemeenschap duidelijk voor de primaire slachtoffers wordt gekozen. Conform de synode-uitspraak “Seksueel misbruik is zonde: kwaad in Gods ogen en misbruik tegenover de medemens.” En: “De kerk dient onomwonden te kiezen voor slachtoffers van seksueel misbruik.” Pas binnen deze duidelijke keuze ontstaat ruimte om ook voor de grensoverschrijdende pastor te zorgen zonder dat deze zorg als keuze tegen de benadeelde wordt ervaren. In een situatie waarin mensen die grensoverschrijding hebben ervaren heel kwetsbaar zijn en waarin elke onbevangenheid naar de gemeente toe is verdwenen, is verder het contact met mensen uit de geloofsgemeenschap zeer belangrijk. Zo kan bijvoorbeeld een steungroep die om een slachtoffer heen wordt georganiseerd veel betekenen.
Uit het onderzoek blijkt de grote betrokkenheid van mensen die grensoverschrijding hebben ervaren op hun geloofsgemeenschap. Deze betrokkenheid maakt duidelijk dat het gangbare beeld van ‘zielige, zwakke en passieve slachtoffers’ deze mensen geen recht doet en dat dit slachtofferbeeld misbruikten niet helpt om hun plaats in de geloofsgemeenschap te behouden. Voor de begeleiding van geloofsgemeenschappen is het daarom belangrijk om – terwijl de verantwoordelijkheid van de pastor voor het waarborgen van de veiligheid van de pastorale relatie als een paal boven water blijft staan – ook te werken aan een ander slachtofferbeeld. Daarnaast verdient het aanbeveling dat geloofsgemeenschappen mensen die grensoverschrijding hebben ervaren ook als een mogelijke hulpbron gaan zien als het gaat om de ondersteuning van de betrokken gemeente.
Klik HIER voor procedure en regelingen in de Oud-Katholieke Kerk van Nederland.
Christiane van den Berg-Seiffert (1974) studeerde theologie in Leiden en is als predikante verbonden aan de Leidse Studenten Ekklesia. Zij promoveert op dit onderzoek aan de Protestantse Theologische Universiteit (PThU-Groningen).
LINK om de publicatie te bestellen.