In gesprek met pastoor Rudolf Scheltinga en Kees en Trees Visser
In de Voorstraat te Egmond aan Zee is het altijd druk, zeker in de zomermaanden. Terwijl ik pastoor Rudolf Scheltinga interview over ‘Open Kerk’ worden buiten luidruchtig de kramen opgebouwd voor de wekelijkse braderie.
Hoe is het begonnen?
‘Met de braderie’, zegt Rudolf. En dat begin was al lang voordat Rudolf in 2010 in Egmond kwam. Elke woensdagavond in de zomermaanden staat de hele Voorstraat vol kramen en is het (zeker bij mooi weer) een drukte van belang. Jaren geleden al is men begonnen met ‘kerkopenstelling’ tijdens de braderie. Maar, opmerkelijk genoeg: als het regent op zo’n avond blijft de kerk dicht, want, zo zei men: ‘we zijn geen schuilkerk’. Het zegt veel over het doel van kerkopenstelling: het gaat erom dat het mooie gebouw en de kerkschatten te zien zijn. Op mensen die alleen maar even willen schuilen voor de regen (met alle nattigheid van dien) zit men niet te wachten.
‘Open kerk’, een nieuw idee
Hoewel de kerk dus al wel meer open was buiten ‘kerktijden’, was het idee van Open Kerk toch nieuw. Rudolf: ‘In 2011 vierden we het 125-jarig bestaan van de kerk. Al vaker had ik de vraag gehoord van toeristen waarom de kerk niet vaker open was, en dit jubileum leek me een goede aanleiding om daar wat mee te doen. Mijn idee was om de kerk dagelijks open te stellen. Niet in de eerste plaats om het gebouw of om kerkschatten tentoon te stellen, maar als ruimte voor gebed, meditatie en bezinning. Te beginnen vlak na Pinksteren (dat was toen half juni) en tot eind augustus. En elke dag liturgie vieren met de mensen die daarbij willen zijn.
Was de parochie meteen enthousiast?
‘Nee, dat kun je niet zeggen’, herinneren Kees en Trees Visser zich. Kerkbestuur en parochianen vroegen zich af of het niet te veel tijd zou vragen van de pastoor en vrijwilligers. ‘Mijn idee was eigenlijk dat de kerk dagelijks open zou zijn van 10.00 tot 16.00 uur’, vertelt Rudolf, ‘maar dat vond het kerkbestuur te veel. Uiteindelijk is het van 11.30 tot 13.30 uur geworden. Een klein aantal vrijwilligers bleek bereid om met de pastoor aan het project te beginnen.
Alle verwachtingen te boven
‘We hoopten in 2011 aan het einde van het seizoen 1000 bezoekers binnen te hebben gehad’ zegt Rudolf. ‘Maar al in de eerste week waren het er 600. Aan het einde van het seizoen stond de teller op 6500.’ Er bleek dus wel degelijk belangstelling en daarom kreeg het jubileumproject een vervolg in 2012. Er werd gekozen voor de maanden juli en augustus als vaste maanden voor Open Kerk. Ondanks dat Open Kerk in 2012 een halve maand korter was dan in 2011 steeg het totaal aantal bezoekers naar ongeveer 7000.
Leuk die cijfers, maar wat is het doel?
Rudolf zegt: ‘Dat er een plek is in deze straat waar de aanwezigheid van God onder de aandacht wordt gebracht. Een plaats voor verwondering en verstilling. In de kerk kunnen mensen op het spoor van God komen of Gods spoor in hun leven herkennen.’ Trees: ‘Als je als vrijwilliger bij Open Kerk bent, merk je dat die stille omgeving je zelf ook goed doet. Bovendien zie je ook aan bezoekers vaak dat ze het als heel positief beleven. Ze komen binnen met een lach en gaan met een lach weer weg. Zo geeft het de vrijwilligers ook veel.’
Open Kerk, hoe doe je dat?
Kees: ‘Het is een heel verschil of je bij Kerkopenstelling bent of bij Open Kerk. Bij Kerkopenstelling ben je gids, je neemt mensen mee onder de arm en vertelt ze van alles.’ Trees: ‘Bij Open Kerk blijven we meestal bij de deur en spreken mensen niet aan. We proberen mensen de ruimte te geven om te komen en te gaan zoals zij willen. De kunst is om te zien wat mensen nodig hebben. Als ik een vragende blik zie ga ik er wel op af om te zien of ik wat kan betekenen.’
Hoe bereik je een sfeer van gebed?
‘Muziek is belangrijk’, zegt Rudolf, ‘maar we hebben gemerkt dat gezongen muziek niet werkt: mensen worden onrustig omdat ze gaan proberen te verstaan wat er gezongen wordt. Wat wel goed werkt is instrumentale muziek uit Taizé. Dat is herkenbaar voor veel mensen. Bij de liturgieviering tijdens Open Kerk is muziek uit Taizé ook goed bruikbaar omdat mensen uit allerlei landen het mee kunnen zingen.’ Daarnaast is de rust en bescheiden aanwezigheid van vrijwilligers en pastoor belangrijk. Iets van wat er in mensen omgaat is te lezen de gebeden die worden opgeschreven bij de plaats waar men een kaarsje kan aansteken..
Open deuren
Tijdens de liturgiedienst blijven de deuren van de kerk open, als geeft dat tijdens de dienst soms iets meer onrust en geloop. Rudolf: ‘We hebben ontdekt dat het het beste is om de liturgieboekjes niet helemaal voor in de kerk te leggen (waar de dienst plaatsvindt), en ook niet om ze achter in de kerk in de hand te drukken van mensen die toevallig binnenkomen. Ook hier werkt het beter als mensen vrij zijn, en misschien de dienst (een tijdje) volgen vanaf de achterste plekken in de kerk. Daar leggen we dus de boekjes neer.
Hoe verder?
Sinds 2011 zijn meer parochianen in Egmond enthousiast geworden over Open Kerk, maar kritische geluiden blijven er ook. ‘Kerk is voor zondag, niet voor andere dagen in de week. En: waarom zouden we de kerk, die is als onze huiskamer, waar we ons thuis voelen, zomaar open stellen voor Jan en alleman?’ Vragen die in feite gaan over wat het betekent om kerk te zijn.
Kees en Trees Visser zijn wel inmiddels overtuigd van de waarde van Open Kerk. ‘Mensen nemen er echt wat van mee. En soms vinden mensen via Open Kerk (opnieuw) de weg naar de kerk.’
Moet Open Kerk in Egmond blijven? vraag ik aan Rudolf. ‘Zeker’, zegt hij met een brede lach. Maar meteen voorzichtig er achteraan: ‘Dat kan echter allen als mensen dit willen dragen. Of dat in de toekomst ook zo zal zijn kan ik niet overzien.’